Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartları (MHBS) – qlobal səviyyədə qəbul olunan və müəssisələrin maliyyə vəziyyəti, gəlirləri, xərcləri və pul vəsaitlərinin hərəkətləri haqqında hesabatlarının şəffaf, müqayisəli və etibarlı hazırlanmasını təmin edən normativ sistemdir. MHBS əsasən IFRS (International Financial Reporting Standards) kimi tanınır və Beynəlxalq Mühasibat Standartları Şurası (IASB) tərəfindən hazırlanır və yayımlanır.

MHBS-ə əsasən mühasibat uçotunun aparılmasının əsas məqsədi:

• Maliyyə hesabatlarının etibarlı və şəffaf şəkildə hazırlanması
• Müxtəlif maraqlı tərəflər (investorlar, kreditorlar, dövlət orqanları və s.) üçün aydın və müqayisəli maliyyə məlumatlarının təqdim olunması
• Beynəlxalq maliyyə bazarlarında etimadın artırılması və investisiya cəlbediciliyinin yüksəldilməsi

MHBS-in əsas prinsipləri:

• Ədalətli təqdimetmə (Fair presentation)
• Davamlılıq prinsipi (Going concern)
• Mühasibat uçotunun dövriliyi (Accrual basis)
• Maddi əhəmiyyətlilik və ardıcıllıq
• Qiymətləndirmə və açıqlama
• Qərəzsizlik və obyektivlik

MHBS üzrə maliyyə hesabatlarının əsas komponentləri:

• Maliyyə vəziyyəti haqqında hesabat (Balance Sheet)
• Mənfəət və zərər və ya məcmu gəlir hesabatı (Income Statement / Statement of Comprehensive Income)
• Kapitalda dəyişikliklər hesabatı (Statement of Changes in Equity)
• Pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında hesabat (Cash Flow Statement)
• Açıqlamalar və qeyd aparılmaları (Notes to the Financial Statements)

Azərbaycan qanunvericiliyində MHBS-in tətbiqi
Azərbaycanda MHBS-ə əsasən mühasibat uçotunun aparılması “Mühasibat uçotu haqqında” Qanun ilə tənzimlənir. Bu qanuna əsasən:

• İctimai əhəmiyyətli qurumlar (banklar, sığorta şirkətləri, dövlətə məxsus iri müəssisələr və s.) maliyyə hesabatlarını mütləq şəkildə MHBS-ə uyğun tərtib etməlidirlər.
• Digər kommersiya hüquqi şəxslər MHBS-i könüllü şəkildə tətbiq edə bilərlər.
• Dövlət büdcəsindən maliyyələşən təşkilatlar üçün ayrıca mühasibat standartları mövcuddur, lakin MHBS prinsipləri də uyğunlaşdırılmış şəkildə tətbiq oluna bilər.

MHBS-ə əsasən mühasibat uçotunun üstünlükləri:

• Müxtəlif ölkələrdəki şirkətlərlə müqayisəli maliyyə təhlili aparmaq imkanı
• İnvestorlara və banklara etibarlı informasiya təqdim etmək
• Transparensiyanın artırılması və risklərin aşkarlanması
• Audit və vergi yoxlamalarına hazırlığın asanlaşdırılması
• Qlobal bazarlarda şirkətin rəqabət qabiliyyətinin artırılması

MHBS-ə keçid və tətbiq prosesi:

• MHBS-ə keçid kompleks prosesdir və aşağıdakı mərhələləri əhatə edir:
• Mövcud mühasibat sistemlərinin təhlili və uyğunluğun qiymətləndirilməsi
• MHBS üzrə mühasibat siyasətinin hazırlanması
• Uçot sistemlərinin və proqram təminatının uyğunlaşdırılması
• Personalın təlimi və peşəkar inkişafı
• MHBS-ə uyğun ilkin hesabatların hazırlanması və auditdən keçirilməsi

Nəticə
MHBS-ə əsasən mühasibat uçotunun aparılması yalnız qanuni öhdəlik deyil, həm də müəssisənin peşəkarlığının və beynəlxalq standartlara uyğun fəaliyyət göstərməsinin göstəricisidir. Bu yanaşma, həm daxili maliyyə idarəçiliyi üçün möhkəm əsas yaradır, həm də xarici tərəfdaşlarla işgüzar əlaqələrin etibarlı və şəffaf şəkildə qurulmasına şərait yaradır.