1. Ümumi baxış
İctimai sektor dedikdə dövlət orqanları, bələdiyyələr, dövlətə məxsus müəssisələr və qeyri-kommersiya təşkilatları daxil olmaqla, büdcə vəsaiti ilə fəaliyyət göstərən qurumlar nəzərdə tutulur. Bu qurumlarda maliyyə idarəçiliyinin şəffaf, məsuliyyətli və hesabatlı şəkildə təşkili mühüm əhəmiyyət daşıyır.

Bu məqsədlə İctimai Sektor üçün Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartları (IPSAS — International Public Sector Accounting Standards) tətbiq olunur. IPSAS — dövlət və qeyri-kommersiya təşkilatlarında maliyyə məlumatlarının beynəlxalq tələblərə uyğun, şəffaf və müqayisəli şəkildə hazırlanması üçün normativ baza təqdim edir.

2. IPSAS nədir?
IPSAS — Beynəlxalq Mühasibat Standartları Şurasının (IPSASB – International Public Sector Accounting Standards Board) hazırladığı və ictimai sektor subyektləri üçün nəzərdə tutulmuş mühasibat uçotu və hesabat standartları toplusudur.

IPSAS, beynəlxalq təcrübəyə əsaslanaraq ictimai maliyyə idarəçiliyini daha şəffaf və hesabatlı etməyi, büdcə intizamını və maliyyə intizamını gücləndirməyi hədəfləyir.

3. IPSAS-in tətbiqinin əsas məqsədləri

• Dövlət qurumlarında maliyyə şəffaflığını təmin etmək
• Büdcə xərclərinin və gəlirlərinin dəqiq və məsuliyyətli uçotunu aparmaq
• İctimai vəsaitlərin istifadəsinə dair ictimai etimadı artırmaq
• Beynəlxalq təşkilatlarla (BMT, Dünya Bankı, Avropa İttifaqı və s.) müqayisəli maliyyə hesabatları təqdim etmək
• Hesabatlılığı və cavabdehliyi gücləndirmək

4. IPSAS-ın əsas növləri
a) Nağd əsaslı IPSAS (Cash Basis IPSAS)

• Təkcə faktiki daxil olan və çıxan vəsaitlər uçota alınır
• Kiçik və sadə qurumlar üçün əlverişlidir
• Sadə hesabat mexanizmi təqdim edir

b) Akkumulyasiya (mühasibat) əsaslı IPSAS (Accrual Basis IPSAS)

• Hər bir əməliyyat onun baş verdiyi anda uçota alınır (pulun fiziki hərəkətindən asılı olmayaraq)
• Daha müfəssəl və kompleks hesabat sistemidir
• Maliyyə vəziyyəti, aktiv və öhdəliklər haqqında real və dolğun təsəvvür yaradır
• Əsasən iri dövlət qurumları və beynəlxalq donor təşkilatları ilə işləyənlər üçün tətbiq olunur

5. IPSAS-a uyğun maliyyə hesabatlarının komponentləri

• Maliyyə vəziyyəti haqqında hesabat
• Maliyyə fəaliyyətləri haqqında hesabat
• Kapitalda dəyişikliklər hesabatı
• Pul vəsaitlərinin hərəkəti hesabatı
• Açıqlamalar və hesabat qeydləri

6. Azərbaycanda tətbiqi
Azərbaycan Respublikasında “Mühasibat uçotu haqqında” Qanun, Dövlət sektorunda mühasibat uçotu və hesabatlılıq sistemi beynəlxalq təcrübəyə uyğun şəkildə mərhələli olaraq IPSAS prinsiplərinə keçid nəzərdə tutur.

Hazırda ölkədə bəzi dövlət qurumlarında akkumulyasiya əsaslı mühasibat uçotu sistemi tətbiq olunmağa başlanmış və bu keçid prosesində təlimlər, hüquqi-normativ sənədlərin yenilənməsi və informasiya sistemlərinin uyğunlaşdırılması həyata keçirilir.

7. IPSAS-in tətbiqinin üstünlükləri

• Şəffaflıq: Dövlət maliyyəsinin daha aydın və izah edilə bilən formada təqdim olunması
• Etibarlılıq: Hesabatların beynəlxalq investor və təşkilatlar tərəfindən qəbul olunması
• Nəzarət: Dövlət vəsaitlərinin istifadəsinə daha ciddi nəzarət imkanı
• Uyğunluq: Beynəlxalq donorların və maliyyə institutlarının hesabat tələblərinə uyğunluq
• Qərarların keyfiyyəti: Etibarlı maliyyə məlumatları əsasında daha düzgün strateji qərarlar qəbul etmək imkanı

8. Tətbiq prosesi və çağırışlar

• IPSAS-ın tətbiqi — uzunmüddətli, mərhələli və çoxşaxəli prosesdir. Bu proses aşağıdakı mərhələləri əhatə edir:
• Hüquqi və institusional baza hazırlanması
• Mühasibat uçotu siyasətinin yenilənməsi
• İT sistemlərinin uyğunlaşdırılması və yeni proqram təminatlarının tətbiqi
• Kadr potensialının inkişafı, təlimlərin təşkili
• Pilot layihələrin icrası və tədricən genişləndirilməsi
• İllik hesabat dövrləri üzrə tətbiq və audit

9. Nəticə
İctimai sektor üçün Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartlarının tətbiqi — dövlət maliyyəsinin şəffaf, məsuliyyətli və effektiv idarə olunmasının təməlini təşkil edir. Bu yanaşma ilə dövlət strukturları beynəlxalq səviyyədə qəbul edilən uçot və hesabatlıq standartlarına uyğunlaşaraq, həm vətəndaşların, həm də donor və maliyyə institutlarının etimadını qazanmış olur.