1. Ümumi anlayış
Mikro sahibkarlıq subyektləri — iqtisadi fəaliyyəti kiçik miqyasda həyata keçirən, az sayda işçi qüvvəsi və məhdud maliyyə dövriyyəsi olan biznes strukturlarıdır. Belə sahibkarlıq forması adətən fərdi sahibkarlar, ailə biznesləri, kiçik mağazalar, atelyelər, studiyalar və yerli xidmət müəssisələrini əhatə edir.

Onların fəaliyyətində mühasibat uçotu və vergi öhdəlikləri sadələşdirilmiş qaydalarla tənzimlənir. Bu, sahibkarların inzibati yükünü azaltmaq, onların fəaliyyətini stimullaşdırmaq və rəsmiləşdirməni asanlaşdırmaq məqsədi daşıyır.

2. Mikro sahibkarlığın meyarları (Azərbaycanda)
Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə əsasən, mikro sahibkarlıq subyekti aşağıdakı tələblərə cavab verən müəssisə hesab olunur:

• İllik gəliri: 200.000 manatdan çox olmamalıdır
• Əməkdaş sayı: orta illik işçi sayı 10 nəfərdən az olmalıdır
• Mülkiyyət forması: Fiziki şəxs, fərdi sahibkar və ya mikro MMC ola bilər

(Mənbə: İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Kiçik və Orta Biznesin İnkişafı Agentliyi – KOBİA)

3. Sadələşdirilmiş uçot nədir?
Sadələşdirilmiş uçot — mühasibat uçotu və vergi uçotunun minimum tələblərlə, rəsmi, lakin asanlaşdırılmış formada aparılması sistemidir. Bu sistemdə mikro sahibkarlar yalnız əsas gəlir və xərclərini, nağd vəsait axınını və bəzi hallarda əsas vəsaitləri uçota alır.

4. Sadələşdirilmiş uçotun hüquqi əsasları
Mikro sahibkarlar aşağıdakı əsas normativ sənədlər əsasında fəaliyyət göstərirlər:

• “Mühasibat uçotu haqqında” Qanun
• Vergi Məcəlləsi (Sadələşdirilmiş vergi ilə bağlı müddəalar)
• Mikro sahibkarlıq subyektləri üçün uçotun aparılmasına dair təlimatlar (Maliyyə Nazirliyi tərəfindən təsdiqlənmiş)
• Sadələşdirilmiş vergi bəyannamələrinin forması və təqdim qaydası

5. Sadələşdirilmiş uçotun aparılmasının əsas komponentləri
Sadələşdirilmiş uçot çərçivəsində mikro sahibkar aşağıdakı məlumatları toplamalı və qoruyub saxlamalıdır:

• Gəlirlər və xərclər haqqında qeydlər
• Nağd və bank əməliyyatlarının uçotu
• Əsas vəsaitlərin (məsələn, avadanlıq, texnika) siyahısı və dəyəri
• Sənədlərlə təsdiq olunmuş alış və satış əməliyyatları
• Sadələşdirilmiş vergi bəyannaməsi (rüblük və ya illik)
• Əmək müqavilələri və əmək haqqı ödənişləri (əgər işçilər varsa)

6. Sadələşdirilmiş vergi sistemində uçot
Mikro sahibkarların əksəriyyəti sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi statusundadır. Bu sistemdə:

• Vergi dərəcəsi: 
  • Bakı şəhərində — 4% (dövriyyədən)
  • Regionlarda — 2%
• ƏDV, mənfəət və gəlir vergisi tutulmur
• Sadələşdirilmiş vergi aylıq gəlirdən yox, ümumi dövriyyədən tutulur
• Sahibkar yalnız rüblük sadələşdirilmiş vergi bəyannaməsi təqdim edir

7. Sadələşdirilmiş uçotun üstünlükləri

• Qanunvericiliyə uyğun fəaliyyətin təmin olunması
• Vergi yoxlamaları zamanı şəffaf və aydın uçot məlumatlarının təqdim olunması
• Banklardan kredit almaqda maliyyə intizamının göstərilməsi
• Biznesin böyüməsi halında mühasibatlıq sisteminin asan transformasiyası
• Vergi öhdəliklərinin minimuma endirilməsi və sadə bəyannamə təqdimatı

8. Uçotun aparılma forması
Mikro sahibkar uçotu əl ilə, Excel cədvəli ilə və ya sadə uçot proqramı vasitəsilə apara bilər. Əsas odur ki, aşağıdakı minimal qeydlər saxlanılsın:

Tarix	Əməliyyatın növü	Məbləğ	Qeyd
01.01.2025	Müştəridən xidmət haqqı alındı	500 AZN	Nağd ödəniş
03.01.2025	Ofis ləvazimatı alındı	50 AZN	Qəbz mövcuddur

9. Çətinliklər və tövsiyələr
Çətinliklər:

• Bəzi sahibkarlar rəsmi sənədləşmə və uçot aparmağa maraq göstərmir
• Vergi bəyannamələrinin düzgün doldurulmaması
• Nağd vəsait axınının nəzarətsiz qalması
• Rəqəmsal uçot vərdişlərinin olmaması

Tövsiyələr:

• Ən azı elementar Excel cədvəlləri ilə gündəlik əməliyyatları qeyd etmək
• Sadə uçot proqramlarından (məsələn, “Logo”, “1C:Lite”, “Tally”) istifadə etmək
• Rüblük bəyannamələrə peşəkar məsləhətçi ilə baxmaq
• E-qaimə və e-vergi sistemlərinə keçidi öyrənmək

10. Nəticə
Mikro sahibkarlıq subyektləri üçün sadələşdirilmiş uçotun aparılması — qanuni, səmərəli və çevik bir maliyyə idarəçiliyi modelidir. Bu yanaşma sahibkara maliyyə vəziyyətinə nəzarəti saxlamağa, gəlir və xərcləri düzgün təhlil etməyə və biznesi böyütmək üçün qərarları əsaslandırmağa imkan yaradır.