1. Auditor xidmətləri nədir?
Auditor xidmətləri — müəssisənin maliyyə hesabatlarının, əməliyyatlarının və daxili nəzarət sistemlərinin müstəqil, obyektiv və peşəkar şəkildə yoxlanılması və qiymətləndirilməsini nəzərdə tutur. Bu xidmətlər müəssisənin maliyyə fəaliyyətinin şəffaflığını artırır, qanunvericiliyə uyğunluğu təmin edir və investorlara, dövlət orqanlarına və digər maraqlı tərəflərə etibarlı məlumat təqdim edir.

2. Auditor xidmətlərinin məqsədi

• Maliyyə hesabatlarının doğruluğunu və dürüstlüyünü təsdiqləmək
• Müəssisənin qanunvericiliyə və beynəlxalq standartlara uyğun fəaliyyət göstərməsini qiymətləndirmək
• Daxili nəzarət sistemlərini təhlil edib təkmilləşdirmə üzrə tövsiyələr vermək
• Müştəriyə maliyyə risklərini azaltmaq və idarə etmək istiqamətində dəstək olmaq
• Xarici tərəflər (banklar, investorlar, dövlət orqanları) üçün etibarlı rəy təqdim etmək

3. Auditor xidmətlərinin əsas növləri
a) Maliyyə auditi

• Maliyyə hesabatlarının (balans, mənfəət və zərər hesabatı, pul vəsaitlərinin hərəkəti və s.) Beynəlxalq Maliyyə Hesabatları Standartlarına (IFRS) və ya yerli qanunvericiliyə uyğunluğunun yoxlanılması.

b) Daxili audit

• Müəssisənin daxili nəzarət, əməliyyat səmərəliliyi, risklərin idarə olunması və təşkilati strukturunun auditidir.
• Davamlı fəaliyyətin yaxşılaşdırılması üçün tövsiyə xarakterli xidmət təqdim edir.

c) Uyğunluq (compliance) auditi

• Müəssisənin fəaliyyəti və sənədlərinin qanunvericiliyə, normativ aktlara, vergi və əmək qanunlarına uyğunluğunun yoxlanılması.

d) Verilən məlumatların və xüsusi hesabatların auditi

• Müəyyən sahələr üzrə, məsələn, xüsusi layihələr, qrantlar, sərmayə layihələri, dövlət satınalmaları ilə bağlı hesabatların yoxlanılması.

e) İT auditi

• Müəssisənin informasiya texnologiyaları infrastrukturu, təhlükəsizlik və məlumatların qorunması sistemlərinin qiymətləndirilməsi.

4. Audit prosesi necə aparılır?
Audit prosesi adətən aşağıdakı mərhələlərdən ibarətdir:

Hazırlıq mərhələsi:

• Müştəri ilə müqavilə bağlanılır
• Audit planı hazırlanır və risklər qiymətləndirilir
• Sənədlərin toplanması və ilkin təhlil:
• Maliyyə sənədləri, müqavilələr, vergi bəyannamələri, daxili siyasət sənədləri toplanır

Test və yoxlamalar:

• Məlumatlar yoxlanılır, daxili nəzarət sistemi test olunur

Müşahidə və qiymətləndirmə:

• Əldə olunan nəticələr müqayisə edilir, pozuntular və risklər təhlil olunur

Audit hesabatının hazırlanması:

• Müəssisəyə auditor rəyi təqdim olunur: “müsbət”, “şərti müsbət”, “mənfi” və ya “rəysiz”
• Aşkar olunmuş uyğunsuzluqlar üzrə təklif və tövsiyələr verilir

5. Auditor rəyi nədir və niyə vacibdir?
Auditor rəyi — auditin nəticəsi olaraq təqdim olunan rəsmi sənəddir. Bu sənəd investorlar, banklar, dövlət qurumları və digər maraqlı tərəflər üçün maliyyə hesabatlarının etibarlılığını təsdiq edən əsas sübut sayılır.

Auditor rəylərinin növləri:

• Müsbət rəy: Maliyyə hesabatları tam və düzgün təqdim olunub
• Şərti müsbət rəy: Kiçik uyğunsuzluqlar var, amma ümumilikdə hesabatlar düzgündür
• Mənfi rəy: Maliyyə hesabatları etibarsızdır və ciddi pozuntular mövcuddur
• Rəysiz hesabat: Auditor məlumat çatışmazlığı səbəbindən rəy verə bilməyib

6. Auditor xidmətlərinin hüquqi əsasları
Azərbaycanda auditor xidmətləri aşağıdakı qanunvericiliklə tənzimlənir:

• “Auditor fəaliyyəti haqqında” Qanun
• Azərbaycan Respublikası Auditorlar Palatasının normativ sənədləri
• Beynəlxalq audit standartları (ISA – International Standards on Auditing)
• Vergi Məcəlləsi, Maliyyə Hesabatları Standartları və s.

7. Audit xidmətlərinin kimlərə vacibdir?
Aşağıdakı müəssisələrə audit xidmətləri qanunla məcburidir və ya tövsiyə olunur:

• Açıq səhmdar cəmiyyətləri (ASC)
• Banklar, sığorta şirkətləri və maliyyə institutları
• Beynəlxalq və dövlət maliyyələşməsi alan təşkilatlar
• İctimai əhəmiyyətli təşkilatlar və fondlar
• İllik dövriyyəsi 1 milyon manatdan artıq olan kommersiya qurumları
• Tenderlərə qatılan müəssisələr

8. Auditor xidmətlərinin üstünlükləri

• Şəffaflıq və etibar: Mühasibatlıq və maliyyə hesabatları obyektiv təsdiqlənir
• Risklərin aşkarlanması: Daxili problemlər və uyğunsuzluqlar erkən müəyyən olunur
• İnvestisiya cəlbi: Bank və investorların etimadını qazanmaq üçün vacibdir
• Qanunvericiliyə uyğunluq: Hüquqi risklər və maliyyə sanksiyalarının qarşısı alınır
• Maliyyə intizamının güclənməsi: İdarəetmədə dəqiqlik və planlaşdırma artır

9. Auditor şirkəti ilə işləyərkən nə nəzərə alınmalıdır?

• Auditor şirkətinin lisenziyasının olması və Auditorlar Palatasında qeydiyyatdan keçməsi
• Auditorların peşəkar sertifikatları (ACCA, CPA və s.)
• İxtisaslaşma sahələri (maliyyə, vergi, İT, dövlət sektoru və s.)
• Məxfilik öhdəliyinə ciddi riayət olunması
• Təcrübə və müştəri portfeli

10. Nəticə
Auditor xidmətləri hər bir müəssisə üçün maliyyə şəffaflığı, risklərin idarə olunması və hüquqi uyğunluq baxımından əvəzolunmaz vasitədir. İstər qanuni tələblərdən irəli gəlsin, istərsə də biznesin səmərəliliyini artırmaq məqsədilə, peşəkar audit — müəssisənin uğurlu inkişafı üçün strateji addımdır.